حادثهٔ کار – دعوا، حقوق و خسارت‌ها

1. حادثهٔ کار چیست؟

طبق حقوق ترکیه، حادثهٔ کار رویدادی است که برای کارگرِ بیمه‌شده هنگام انجام وظیفه یا به سبب اجرای کار رخ می‌دهد و موجب آسیب جسمی یا روانی می‌گردد.
این تعریف از مادهٔ ۱۳ قانون بیمه‌های اجتماعی و بیمهٔ سلامت همگانی شمارهٔ 5510 و مقررات قانون بهداشت و ایمنی شغلی شمارهٔ 6331 ناشی می‌شود.

مواردی که حادثهٔ کار محسوب می‌شود:

• حوادثی که هنگام حضور کارگر در محل کار رخ می‌دهد،
• حوادثی که در مأموریت‌های خارج از محل کار به دستور کارفرما رخ می‌دهد،
• «حوادث مسیر» هنگام رفت‌وآمد با وسیلهٔ نقلیهٔ تأمین‌شده توسط کارفرما،
• حوادثی که در زمان مرخصی شیردهی برای کارگر زن شیرده رخ می‌دهد،
• حوادث مربوط به کار، برای بیمه‌شدگانی که به‌صورت مستقل و به حساب خود کار می‌کنند.

مهم: حادثه باید به‌طور مستقیم با اجرای کار مرتبط باشد. رخدادهایی که در خانه، محیط خصوصی یا بر اثر رفتار اختیاری روی می‌دهد، عموماً حادثهٔ کار محسوب نمی‌شود.

2. تکالیف کارفرما

کارفرمایان موظف‌اند تدابیر بهداشت و ایمنی شغلی را اتخاذ کرده و از حوادث احتمالی پیشگیری کنند (قانون شمارهٔ 6331).
در صورت وقوع حادثه، کارفرما باید:

1. فوراً مراجع انتظامی را مطلع کند،
2. حداکثر ظرف ۳ روز کاری «اعلامیهٔ حادثهٔ کار» را به سازمان تأمین اجتماعی ترکیه (SGK) ارسال کند،
3. صورتجلسه/گزارش حادثهٔ کار تنظیم کند،
4. سوابق محل کار، تصاویر دوربین و اظهارات شهود را حفظ نماید.

عدم انجام اعلام می‌تواند موجب جریمهٔ اداری و نیز مسئولیت جبرانی برای کارفرما شود.

3. حقوق کارگر پس از حادثهٔ کار

کارگری که دچار حادثهٔ کار می‌شود، طبق نظام حقوقی ترکیه هم در برابر سازمان تأمین اجتماعی (SGK) و هم بر مبنای قصور کارفرما از حقوق مختلفی برخوردار است.
این حقوق در دو دستهٔ اصلی بررسی می‌شود:

• مزایای تأمین اجتماعی ارائه‌شده توسط SGK،
• حقوق جبرانی (خسارت) ناشی از مسئولیت کارفرما.

الف) حقوقی که توسط SGK ارائه می‌شود

بر اساس مواد ۱۳، ۱۶ و ۱۹ قانون 5510، SGK مزایای گوناگونی برای کارگرِ بیمه‌شدهٔ دچار حادثهٔ کار فراهم می‌کند.
این مزایا بدون توجه به تقصیر کارفرما و صرفاً در صورت پذیرش واقعه به‌عنوان «حادثهٔ کار» اعطا می‌شود.

3.1. خدمات درمانی رایگان

کارگر آسیب‌دیده می‌تواند در تمامی مراکز درمانی مورد تأیید SGK از درمان رایگان بهره‌مند شود.

• از اولین مداخله تا عمل جراحی و توان‌بخشی، تمام هزینه‌ها توسط SGK پوشش داده می‌شود.
• در صورت درمان در بیمارستان خصوصی، بخشی از مابه‌التفاوت ممکن است بر عهدهٔ کارفرما باشد.

3.2. غرامت/کمک‌هزینهٔ ازکارافتادگی موقت

اگر کارگر به‌طور موقت قادر به کار نباشد، SGK کمک‌هزینهٔ ازکارافتادگی موقت می‌پردازد.

• مدت ازکارافتادگی طبق گزارش پزشک تعیین می‌شود.
• برای دو روز نخست پرداختی انجام نمی‌شود؛ از روز سوم پرداخت آغاز می‌گردد.
• در این مدت، کارفرما حق اخراج کارگر را ندارد.

3.3. مستمری ازکارافتادگی دائم

اگر پس از حادثه نقص دائمی یا کاهش توان کاری ایجاد شود، SGK مستمری مادام‌العمر برقرار می‌کند.

• درصد ازکارافتادگی توسط گزارش بیمارستان و هیأت پزشکی SGK تعیین می‌شود.
• در ازکارافتادگی کامل، مستمری برابر ۷۰٪ آخرین دستمزد ناخالص بیمه‌شده است.
• در ازکارافتادگی جزئی، مستمری متناسب با درصد کاهش توان کاری محاسبه می‌شود.

3.4. مزایا در صورت فوت

اگر حادثهٔ کار منجر به فوت شود، SGK:

• کمک‌هزینهٔ کفن‌ودفن،
• مستمری بازماندگان برای همسر، فرزندان و والدین،
• استمرار مزایای درمانی برای افراد تحت تکفل
  را به ذی‌نفعان می‌پردازد. این مزایا پس از احراز کاربودنِ علت فوت از سوی SGK به‌صورت خودکار برقرار می‌شود.

ب) حقوق ناشی از مسئولیت کارفرما (خسارت‌ها)

پرداخت‌های SGK بُعد تأمین اجتماعی حادثه را پوشش می‌دهد.
اما اگر کارفرما مقصر باشد (قصور، اهمال، یا فقدان تدابیر ایمنی)، کارگر یا بازماندگان وی می‌توانند دعوی مطالبهٔ خسارت علیه کارفرما مطرح کنند.

3.1. خسارت مادی

خسارت مادی بر اساس تأثیر حادثه بر آیندهٔ اقتصادی کارگر محاسبه می‌شود و شامل:

• از دست رفتن درآمد ناشی از ازکارافتادگی موقت یا دائم،
• هزینه‌های درمان، دارو، پروتز و ایاب‌وذهاب،
• کاهش درآمدهای آتی به سبب افت توان کاری.

مثال: اگر کارگر ساختمانی از ارتفاع سقوط کند و ۴۰٪ کاهش توان کاری داشته باشد، علاوه بر مستمری دائم از SGK، می‌تواند به نسبت کاهش درآمد، خسارت مادی از کارفرما مطالبه کند.

3.2. خسارت معنوی

به جهت درد و رنج و آسیب روانی مطالبه می‌شود.

• هدف، جبران نسبی زیان معنوی کارگر است.
• میزان آن با توجه به شدت حادثه، درجهٔ تقصیر کارفرما و وضعیت اجتماعی زیان‌دیده توسط دادگاه تعیین می‌شود.
• در صورت فوت، همسر، فرزندان و والدین متوفی نیز حق مطالبهٔ خسارت معنوی دارند.

3.3. خسارت محرومیت از حمایت (دِستِک)

خانوادهٔ کارگرِ فوت‌شده می‌توانند خسارت محرومیت از حمایت را مطالبه کنند؛ این مبلغ بر مبنای سهم مالی متوفی که در صورت حیات به خانواده می‌رساند محاسبه می‌گردد.

• این حق مستقل از مستمری بازماندگان SGK است.
• همسر، فرزندان، والدین و اشخاص تحت تکفل می‌توانند طرح دعوا کنند.

4. دعاوی رجوع SGK

SGK می‌تواند مبالغ پرداختی خود (کمک‌هزینهٔ ازکارافتادگی موقت، مستمری بازماندگان و …) را در صورت احراز تقصیر کارفرما در دادگاه، از وی رجوع/استرداد کند.

عوامل مؤثر بر حقوق کارگر

• تقصیر کارگر: اگر کارگر ۱۰۰٪ مقصر باشد، حقِ مطالبهٔ خسارت ساقط می‌شود؛ اما مزایای SGK برقرار می‌ماند.
• تقصیر کارفرما: عدم اتخاذ تدابیر ایمنی مسئولیت وی را افزایش می‌دهد.
• کارِ بدون بیمه: کارگرِ بدون بیمه نیز مشمول حادثهٔ کار است؛ پس از احراز حادثه، SGK حق بیمه را به‌صورت معوق از کارفرما وصول و وی را جریمه می‌کند.

خلاصهٔ حقوق (جدول)

نوع حق	مبنا	ذی‌نفع	توضیح
خدمات درمانی رایگان	SGK	کارگر	درمان، دارو، عمل جراحی و … رایگان است.
کمک‌هزینهٔ ازکارافتادگی موقت	SGK	کارگر	حمایت درآمدی در دورهٔ ناتوانی موقت.
مستمری دائم	SGK	کارگر	در ازکارافتادگی دائمی، مستمری مادام‌العمر.
کمک‌هزینهٔ کفن‌ودفن/مستمری بازماندگان	SGK	خانواده	در صورت فوت، پرداخت مستمری به بازماندگان.
خسارت مادی	کارفرما	کارگر/خانواده	از دست رفتن درآمد، درمان، کاهش توان کاری.
خسارت معنوی	کارفرما	کارگر/خانواده	برای درد و رنج و آسیب روحی.
محرومیت از حمایت	کارفرما	خانواده	جبران از دست رفتن حمایت مالی متوفی.

5. اعلام حادثه و فرآیند مستندسازی

الف) اعلام به SGK

کارفرما باید حداکثر ظرف ۳ روز کاری از طریق دولت الکترونیک یا سامانهٔ SGK حادثه را اعلام کند.
تأخیر موجب جریمهٔ اداری و خطر رجوع SGK از کارفرما می‌گردد.

ب) صورتجلسات حادثهٔ کار

پس از حادثه، اسناد زیر باید تهیه شود:

• گزارش/صورتجلسهٔ حادثهٔ کار،
• اظهارات شهود،
• عکس‌های محل حادثه،
• گزارش‌های پزشکی (سوابق بیمارستانی)،
• در صورت لزوم، گزارش کارشناس ایمنی شغلی.

این مدارک در روند SGK و نیز در مرحلهٔ دادرسی، ادله‌ای بسیار قوی محسوب می‌شوند.

6. دعوای حادثهٔ کار چگونه اقامه می‌شود؟

وقتی اعتقاد بر تقصیر کارفرما وجود دارد، کارگر یا در صورت فوت، بستگان وی می‌توانند طرح دعوا کنند.

مطالبات اصلی قابل طرح:

• خسارت مادی (کاهش درآمد، هزینهٔ درمان، افت توان کاری)،
• خسارت معنوی (رنج و آلام روانی)،
• خسارت محرومیت از حمایت (برای خانواده).

مهلت اقامهٔ دعوا (مرور زمان):
در دعاوی خسارت ناشی از حادثهٔ کار، مهلت مرور زمان ۱۰ سال است.
اگر دعوای کیفری مطرح شده باشد، مرور زمان کیفری قابل اعمال است (مادهٔ 66 قانون جزای ترکیه – TCK).

دادگاه صالح:
دادگاه محل وقوع حادثه یا اقامتگاه خوانده.
در دعاوی حادثهٔ کار، میانجیگری عموماً الزامی نیست.

7. تقصیر کارفرما و درجهٔ مسئولیت

تقصیر کارفرما بر اساس قابلِ پیشگیری بودن حادثه سنجیده می‌شود. نمونه‌هایی از تقصیر سنگین:

• عدم تأمین تجهیزات حفاظت فردی،
• ندادن آموزش کافیِ ایمنی،
• عدم اتخاذ تدابیر لازم در محیط‌های خطرناک،
• فقدان نظارت و کنترل.

در مقابل، برداشتنِ عمدیِ تجهیزات حفاظتی توسط کارگر یا کار در حالت مستی، تقصیر مشارکتی کارگر تلقی و می‌تواند میزان خسارت را کاهش دهد.

8. تدابیر پیشگیری از حوادث کار

• برگزاری منظم آموزش‌های ایمنی،
• استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (کلاه ایمنی، عینک، دستکش)،
• ارزیابی ریسک و بازرسی‌های دوره‌ای،
• مانورهای شرایط اضطراری،
• ثبت منظم سوابق تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات.

به خاطر بسپارید: «هر حادثهٔ قابل پیشگیری، حادثهٔ کار است.»
تکلیف کارفرما به پیشگیری، مسئولیت مدنی و کیفری را همزمان در پی دارد.

9. نتیجه و پشتیبانی حقوقی

حادثهٔ کار موضوعی جدی است که هم سلامت کارگر و هم مسئولیت حقوقی کارفرما را دربر می‌گیرد.
بدون حمایت حقوقی صحیح، کارگر ممکن است حقوق خود را از دست بدهد و کارفرما با خسارت‌های سنگین و مسئولیت کیفری مواجه شود.

دفتر حقوقی و مشاورهٔ کله‌ش (Keleş Hukuk & Danışmanlık Bürosu) خدمات جامع حقوقی در پرونده‌های حوادث کار، فرآیندهای SGK و محاسبات خسارت ارائه می‌دهد.
برای اطلاعات بیشتر و ارزیابی اولیهٔ رایگان:
www.avkubrakeles.com

سؤالات متداول دربارهٔ حادثهٔ کار

1. حادثهٔ کار چیست؟

طبق مادهٔ ۱۳ قانون 5510، حادثه‌ای است که به بیمه‌شده هنگام اجرای کار یا تحت اقتدار کارفرما آسیبی جسمی یا روانی وارد کند.
حوادث مسیر با وسیلهٔ نقلیهٔ تأمین‌شده از سوی کارفرما نیز مشمول است.

2. چه مواردی حادثهٔ کار محسوب می‌شود؟

• حوادث واقع‌شده در محل کار،
• حوادث هنگام مأموریت به دستور کارفرما در خارج از محل کار،
• حوادث حین رفت‌وآمد با وسیلهٔ نقلیهٔ کارفرما،
• حوادث در دورهٔ مرخصی شیردهی برای کارگران زن شیرده،
• حوادثِ مرتبط با کار برای شاغلانِ مستقل.

3. آیا هر حادثه‌ای حادثهٔ کار است؟

خیر. باید رابطهٔ کاری وجود داشته باشد، حادثه تماماً ناشی از تقصیر کارگر نباشد و تحت اقتدار کارفرما رخ دهد.
حوادث خانگی یا تفریحی جزو حادثهٔ کار نیست.

4. مسئولیت کارفرما در حادثهٔ کار چیست؟

کارفرما باید همهٔ تدابیر ایمنی را اتخاذ، ارزیابی ریسک را انجام، کارگر را آموزش و بر کار نظارت کند.
نقض این تکالیف موجب جریمهٔ اداری و مسئولیت جبرانی می‌شود.

5. مهلت اعلام حادثهٔ کار چقدر است؟

کارفرما باید ظرف ۳ روز کاری به SGK اعلام کند.
عدم رعایت مهلت، جریمه و امکان رجوع SGK را در پی دارد.

6. حقوق کارگر آسیب‌دیده چیست؟

از SGK: درمان رایگان، کمک‌هزینهٔ ازکارافتادگی موقت، مستمری ازکارافتادگی دائم، مستمری بازماندگان، کمک‌هزینهٔ کفن‌ودفن.
از کارفرما: خسارت مادی و معنوی، خسارت محرومیت از حمایت.

7. SGK چگونه حادثهٔ کار را احراز می‌کند؟

SGK اعلام کارفرما، گزارش حادثه، اسناد پزشکی، اظهارات شهود و بازرسی محل کار را بررسی می‌کند.
در صورت لزوم، بازرس اعزام و گزارش رسمی تهیه می‌شود.

8. کمک‌هزینهٔ ازکارافتادگی موقت چیست؟

پرداخت روزانهٔ SGK برای دوره‌ای که کارگر به‌طور موقت قادر به کار نیست.
برای دو روز نخست پرداختی نیست؛ از روز سوم آغاز می‌شود.

9. مستمری ازکارافتادگی دائم چیست؟

در صورت ازکارافتادگی دائم، SGK مستمری مادام‌العمر برابر ۷۰٪ متوسط درآمد (یا متناسب با درصد ازکارافتادگی) می‌پردازد.

10. اگر حادثه به فوت منجر شود چه می‌شود؟

• SGK مستمری بازماندگان و کمک‌هزینهٔ کفن‌ودفن می‌پردازد،
• خانواده می‌تواند در صورت تقصیر کارفرما، خسارت معنوی و محرومیت از حمایت مطالبه کند،
• SGK ممکن است علیه کارفرما دعوی رجوع طرح کند.

11. مهلت اقامهٔ دعوا چقدر است؟

عموماً ۱۰ سال.
اگر واقعه واجد وصف کیفری باشد (مثل قتل ناشی از بی‌احتیاطی)، مرور زمان کیفری اعمال می‌شود.
مهلت از تاریخ اطلاع از حادثه و ضرر آغاز می‌شود.

12. آیا میانجیگری الزامی است؟

در دعاوی احراز حادثهٔ کار یا دعاوی رجوع SGK الزامی نیست.
اما در دعاوی خسارت علیه کارفرما، پیش‌نیاز طرح دعوا است.

13. خسارت چگونه محاسبه می‌شود؟

خسارت مادی: بر پایهٔ روش اکچوئری با لحاظ سن، درآمد، درصد ازکارافتادگی و امید به زندگی.
خسارت معنوی: با توجه به شدت حادثه، درجهٔ تقصیر و اثرات روانی توسط قاضی تعیین می‌شود.

14. آیا تقصیر کارگر حق مطالبهٔ خسارت را از بین می‌برد؟

خیر. در صورت تقصیر کارگر، مبلغ خسارت کاهش می‌یابد مگر آنکه ۱۰۰٪ تقصیر وی ثابت شود.
مزایای SGK مستقل از تقصیر پرداخت می‌شود.

15. اگر کارگر بیمه نباشد چه می‌شود؟

کارگرِ بدون بیمه نیز پس از احراز حادثه توسط SGK مشمول حادثهٔ کار است.
کارفرما جریمه و ملزم به پرداخت حق بیمهٔ معوق و جبران خسارت می‌شود.

16. آیا می‌توان کارگرِ حادثه‌دیده را اخراج کرد؟

خیر. در دوران ازکارافتادگی موقت، کارگر از امنیت شغلی برخوردار است.
اخراج در این مدت باطل بوده و کارگر می‌تواند دعوی بازگشت به کار طرح کند.

17. آیا مسئولیت کیفری برای کارفرما ایجاد می‌شود؟

بله. اگر حادثه به‌سبب عدم اتخاذ تدابیر لازم رخ دهد، کارفرما ممکن است به اتهام جرح یا قتل ناشی از بی‌احتیاطی طبق مادهٔ ۸۵ قانون جزای ترکیه (TCK) تحت تعقیب قرار گیرد.

18. چه انواع دعاوی ممکن است مطرح شود؟

1. دعوی احراز حادثهٔ کار،
2. دعوی خسارت مادی و معنوی،
3. دعوی محرومیت از حمایت،
4. دعوی رجوع SGK،
5. دعوی کیفری (در صورت تقصیر فاحش یا فوت).

19. دعوی خسارتِ حادثهٔ کار چقدر طول می‌کشد؟

به‌طور متوسط ۱/۵ تا ۲ سال (بسته به تراکم پرونده‌ها)، و ممکن است به‌سبب گزارش‌های کارشناسی، تعیین تقصیر و بررسی‌های SGK طولانی‌تر شود.

20. کارگرِ آسیب‌دیده چه کند؟ (گام‌به‌گام)

1. فوراً به مرکز درمانی مراجعه و گزارش پزشکی دریافت کند،
2. حادثه را به کارفرما و مراجع انتظامی اطلاع دهد،
3. گزارش حادثهٔ کار تنظیم شود،
4. اعلام رسمی به SGK انجام گیرد،
5. در صورت نیاز، برای آغاز روند مطالبهٔ خسارت به دفتر حقوقی مراجعه کند.

21. آیا پرداخت‌های SGK از خسارت کسر می‌شود؟

بله. برخی پرداخت‌های SGK (مانند مستمری دائم) از خسارت مادی تَنزیل می‌شود،
اما خسارت معنوی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. دادگاه بر اساس «ضرر خالص» محاسبه می‌کند.

22. آیا شهادت شهود اهمیت دارد؟

بله. برای اثبات وقوع حادثه در جریان اجرای کار، اظهارات شهود، تصاویر دوربین و صورتجلسات اهمیت بسزایی دارد.
بار اثبات عموماً بر عهدهٔ کارگر است.

23. آیا کارگرِ پیمانکار (دست‌دوم) هم می‌تواند دعوا طرح کند؟

بله. صرف‌نظر از رابطهٔ «پیمانکار اصلی–پیمانکار فرعی»، کارفرمای اصلی مسئولیت تضامنی دارد؛
بنابراین کارگران پیمانکار نیز می‌توانند دعوی خسارت مطرح کنند.

24. چه کسی میزان خسارت معنوی را تعیین می‌کند؟

قاضی با توجه به ماهیت واقعه، وضعیت اجتماعی طرفین، آثار حادثه و درجهٔ تقصیر،
مبلغی عادلانه تعیین می‌نماید.

25. اگر SGK واقعه را حادثهٔ کار تشخیص ندهد چه باید کرد؟

اگر SGK حادثه را نپذیرد، کارگر می‌تواند نزد دادگاه صالح دعوی احراز حادثهٔ کار اقامه کند.
دادگاه ارتباط واقعه با اجرای کار و ادلهٔ موجود را بررسی و حکم صادر می‌کند.